Mirəli Qasımov
Azərbaycan Zərgərlər Assosiasiyası İdarə Heyətinin sədrinin müavini, “Qiymətli metallar və qiymətli daşlar” standartlaşdırma üzrə Texniki Komitənin sədri Rövşən Əmircanovun İndex.az-a müsahibəsi:
– Rövşən bəy, hazırda qiymətli metal sektorunda hansı problemlər var?
– Hazırda qiymətli daşlar sahəsindəki ən böyük problemlərdən biri, onların keyfiyyət və həqiqiliyinin yoxlanılması üçün gemoloji mərkəzlərin və laboratoriyaların olmamasıdır. Ölkəyə daxil olan almaz, sapfir, zümrüd, aleksandrit və rubin kimi qiymətli daşların karatı, çəkisi və saflıq göstəriciləri müəyyən edilməlidir. Bunun üçün satış mərkəzləri tərəfindən müvafiq sertifikatların təqdim olunması vacibdir. Eyni zamanda, alıcıların aldıqları məhsullara dair rəsmi qurumlar tərəfindən təsdiqlənmiş sənədlərin olması da mühüm əhəmiyyət daşıyır. Alınan məlumatlara əsasən, bu istiqamətdə müvafiq qurumlar tərəfindən işlər aparılır. Yaradılması nəzərdə tutulan qurum həm nəzarət funksiyalarını həyata keçirəcək, həm də qiymətli daş və metallarla bağlı laboratoriyalara sahib olacaq. Bu təşəbbüs, yalnız vətəndaşların maraqlarını qorumaqla yanaşı, iri sahibkarların maraqlarını da təmin etmək məqsədi daşıyır.
– Azərbaycan bazarında saxta qızıla rast gəlinirmi?
– Azərbaycan bazarında tam saxta qızıl məhsullarına nadir hallarda rast gəlinir. Assosiasiyamıza bu mövzu ilə bağlı məlumatlar daimi olmasa da, bəzən daxil olur. Lakin belə hallarda məhsulları tamamilə saxta adlandırmaq düzgün olmaz; daha çox onların əyarının aşağı olması müşahidə edilir. Məsələn, 750 əyar olaraq təqdim edilən qızılın yoxlanış zamanı əslində 720 və ya 700 əyar olduğu müəyyən edilir. Ümumilikdə, bu cür hallar bazarda geniş yayılmış deyil.
– Alıcının bəzi satıcılar tərəfindən aldadılmaması üçün siz bir Assosiasiya rəhbərliyi olaraq nə məsləhət görərdiniz?
– Qızıl alarkən alıcılara mütləq şəkildə çek tələb etmələrini tövsiyə edirik. Bununla yanaşı, alınan məhsulun çəkisi və əyarı mütləq göstərilməlidir. Yatırım məqsədilə qızıl alan şəxslər daha çox yüksək əyarlı qızıl, həmçinin sertifikatlı brilyantlara üstünlük versələr, daha məqsədəuyğun olar. Vətəndaşlar, xüsusilə daş-qaş alarkən diqqətli olmalı və mənşəyinə diqqət yetirməlidirlər. Brilyant və digər qiymətli daşları alarkən nüfuzlu beynəlxalq qurumların sertifikatlarını tələb etmək tövsiyə olunur. ABŞ, Belçika kimi ölkələrin sertifikatlarına malik brilyantlar daha güvənlidir.
– Artıq demək olar ki, ili yekunlaşdırırıq. 2024-cü ili Azərbaycan zərgərləri üçün necə qiymətləndirirsiniz?
– 2021-ci ildən qüvvəyə minmiş vergi və gömrük güzəştləri sektorda müsbət nəticələr göstərir. Bu dövrdə qiymətli metallar və daşların inkişafı və şəffaflığın təmin olunması məqsədilə müxtəlif təşviqedici tədbirlər həyata keçirilmişdir. Zərgərlik sənayesinin inkişafı üçün tətbiq olunan vergi güzəştləri və azadolmalar sektorda şəffaflığı artırmaqla yanaşı, iqtisadiyyatda əlavə dəyər yaratmışdır. Vergi güzəştləri çərçivəsində külçə, sikkə və qranul şəklində qızıl və gümüşün ölkədaxili satışı, eləcə də zərgərlik məmulatlarının istehsalı üçün avadanlıqların idxalı ƏDV-dən azad edilmişdir. Həmçinin, idxal olunan platin, qızıl və onların məmulatları aksiz vergisindən azaddır. Eyni zamanda, almazlar, yaqutlar, sapfirlər və digər qiymətli daşlar gömrük rüsumlarından azad edilmişdir. Bu tədbirlər yerli istehsalın artmasına və bazarda qiymətlərin stabilləşməsinə səbəb olmuşdur. Bu qızılın ucuzlaşmasına və yerli istehsalın artmasına səbəb olmuşdur. Ümumilikdə, 2024-cü ili Azərbaycan zərgərlik sənayesi üçün uğurlu bir il hesab etmək olar. İşğaldan azad edilmiş torpaqlarımızda mövcud olan resurslar və həmin ərazilərlə bağlı gələcək planlar, bu sahənin daha da inkişafına ümid yaradır. Hazırda bazarda satılan zərgərlik məmulatlarının təxminən 65-70%-i yerli istehsaldır ki, bu da yerli bazarın özünü tənzimləmə qabiliyyətini nümayiş etdirir. Bazarda alıcılar və satıcılar arasında qarşılıqlı etimad formalaşıb. Satıcılar məhsulun keyfiyyətinə xüsusi diqqət yetirirlər, çünki keyfiyyətsiz məhsul təqdim edildikdə, müştərilər həmin məntəqəyə yenidən müraciət etməyəcək. Bu cür şəffaf münasibətlər bazarın sağlam inkişafına zəmin yaradır. Azərbaycan zərgərləri üçün 2024-cü ilin uğurlarını idxal səbətinin genişlənməsi ilə də qeyd etmək olar. Artıq Azərbaycan zərgərlik brendləri Türkiyə, Orta Asiya, Ərəb ölkələri bazarlarında kifayət qədər tanınır. Qeyd etmək lazımdır ki, zərgərlik sənəti Azərbaycanın qədim sənət sahələrindən biridir və bu sahədə Azərbaycan ustalarının qonşu ölkələrin zərgərlərindən daha öndə olması tarixi və peşəkarlıq baxımından böyük üstünlükdür. Sadəcə olaraq, bu sənəti daha da inkişaf etdirmək və zərgərliyə lazımi dəstəyi göstərmək vacibdir. Bu istiqamətdə görüləcək işlər Azərbaycanın zərgərlik sənayesinin dünya miqyasında mövqeyini daha da möhkəmləndirə bilər.
– Zərgərlər Assosiasiyasının bu sahənin inkişafı üçün hansı təklifləri var?
– Zərgərlər Assosiasiyasının bu sahənin inkişafı ilə bağlı bir sıra təklifləri mövcuddur. İlk növbədə, yerli zərgərlik brendlərinin inkişaf etdirilməsinin vacibliyi vurğulanır. Azərbaycanda bu istiqamətdə geniş imkanlar mövcuddur. Hazırda ölkəmizdə təxminən 5000 zərgər fəaliyyət göstərir və Rəsm, Zineti-Zishan, Dastan, Minalı, Butalı, İrs, Shakh Filigree kimi milli zərgərlik brendləri artıq mövcuddur. Bu sahədə dövlət dəstəyi də xüsusi əhəmiyyət daşıyır. KOBİA və ABAD təşkilatları zərgərlik sənayesinə dəstək göstərir və bir çox zərgər ABAD-ın üzvü kimi bu dəstəkdən yararlanır. Assosiasiya həmçinin sərgilərin təşkili vasitəsilə yerli zərgərlik məhsullarının tanıdılmasını və reklam işlərinin genişləndirilməsini planlaşdırır. Bu təkliflərin həyata keçirilməsi zərgərlik sənayesinin inkişafına və beynəlxalq səviyyədə tanınmasına mühüm töhfə verə bilər.
– Azərbaycandan qızıl məmulatları və zinət əşyaları çıxarmaq istəyən şəxslər üçün hər adambaşına limit qoyulub. Bu limit artırıla bilərmi?
– Azərbaycandan qızıl məmulatları və zinət əşyaları çıxarmaq istəyən şəxslər üçün mövcud limitin artırılması ilə bağlı qərar vermək aidiyyəti dövlət qurumlarının səlahiyyətindədir. Qeyd edək ki, Assosiasiyamızın tərkibində 90-dan çox iri sahibkar birləşir. Sahibkarlarımız hər hansı təklif irəli sürdükdə, biz dövlət qurumları ilə sahibkarlar arasında vasitəçi rolunu oynayırıq. Mövcud problemləri müvafiq orqanlara çatdırmaq və həlli üçün addımlar atmaq əsas fəaliyyət istiqamətlərimizdəndir. Əsas məqsədimiz, sahibkarların maraqlarını qorumaqla yanaşı, mövcud qanunvericiliyin onların fəaliyyətinə dəstək verə biləcək şəkildə təkmilləşdirilməsinə töhfə verməkdir. Bu yanaşma həm sahibkarlar, həm də ölkənin iqtisadi maraqları üçün faydalı ola bilər.
– Hazırda Assosiasiyanın əsas problemləri nələrdir?
– Zərgərlərin qarşılaşdığı çətinliklər birbaşa Assosiasiyanın da problemləridir, çünki Assosiasiyanın əsas missiyası bu sahənin inkişafına töhfə verməkdir. Zərgərlik sənətində ixtisaslaşmış kadrların azlığı ciddi problemlərdən biridir. Peşəkar və savadlı zərgərlərin hazırlanması üçün təhsil proqramlarının məhdudluğu bu sahənin inkişafını əngəlləyir. Assosiasiya, bu boşluğu aradan qaldırmaq üçün müxtəlif təlim və sertifikasiya proqramlarına dəstək olur. Eyni zamanda, gənclər arasında zərgərlik sənətinə marağın artırılması üçün maarifləndirmə işləri aparılır. Azərbaycan qədim və zəngin zərgərlik ənənələrinə malikdir. Bu ənənələrin qorunması və gələcək nəsillərə ötürülməsi əsas prioritetlərdən biridir. Zərgərlik məhsullarının beynəlxalq standartlara uyğun sertifikatlaşdırılması prosesi kifayət qədər təkmilləşdirilməyib. Bu, məhsulların xarici bazarlarda tanınmasını çətinləşdirir. Assosiasiya, məhsul keyfiyyətini yüksəltmək və dünya bazarlarına çıxışı təmin etmək üçün standartlaşdırma işlərinin təkmilləşdirilməsini dəstəkləyir, “Qiymətli metallar və qiymətli daşlar” standartlaşdırma üzrə texniki komitənin fəaliyyətinə dəstək verir. Assosiasiya təbliğat sahəsində daha aktiv fəaliyyət göstərməyi, sərgilər və beynəlxalq tədbirlərdə iştirak etməyi planlaşdırır. Assosiasiya problemlərin həlli üçün aidiyyəti dövlət qurumları, beynəlxalq təşkilatlar və özəl sektorla əməkdaşlıq edir. Məqsəd yalnız sahənin inkişafını təmin etmək deyil, həm də Azərbaycanın zərgərlik sənayesini dünya səviyyəsində tanıtmaqdır.
– Hazırda hansı qiymətli metala yatırım etmək məqsədəuyğundur?
– Son illərin təcrübəsi göstərir ki, qiymətli metallara yatırım etmək təhlükəsiz və gəlirli seçim kimi özünü doğruldur. Xüsusilə qızıl və gümüş bu sahədə diqqətəlayiq alternativlərdir. Ənənəvi olaraq, qızıl sabit və etibarlı investisiya aktivlərindən biri kimi tanınır. Bununla yanaşı, son dövrlərdə gümüşün də investisiya potensialı əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Cari ildə gümüş qiymətləri 25-30% arasında artım göstərmişdir ki, bu da onun cəlbediciliyini artırır. Dünya Bankının proqnozlarına görə, 2025-ci ildə gümüşün qiymətlərində əlavə olaraq 7-8% artım gözlənilir. Gümüşün sənaye və maliyyə sektorlarında geniş tətbiqi nəzərə alınarsa, bu artım daha yüksək ola bilər. Digər tərəfdən, platin və palladium kimi metalların bazarında müəyyən zəifləmə müşahidə edilir. Bu, əsasən Çindəki iqtisadi yavaşlama ilə bağlıdır. Bununla belə, avtomobil sənayesində bu metalların geniş istifadəsi uzunmüddətli perspektivdə qiymətlərin yenidən yüksələ biləcəyinə işarə edir. Mövcud şəraitdə həm qızıl, həm də gümüşə yatırım etmək məqsədəuyğun hesab olunur.
– Azərbaycanda qızıl alan alıcı qruplar kimlərdən ibarətdir?
– Azərbaycanda qızıl alıcılarının təxminən 60-70%-i toy mövsümləri ilə əlaqələndirilir. Toy mərasimlərinin ənənəvi olaraq böyük əhəmiyyət daşıdığı bu dövrlərdə qızıl məmulatlarına olan tələbat əhəmiyyətli dərəcədə artır. Bu səbəbdən bazarda təqdim olunan qızıl məhsullarının əksəriyyəti əsasən dəst halında təqdim edilən zinət əşyalarından ibarətdir. Eyni zamanda, bayram günləri də qızıl alıcıları arasında xüsusi canlanma yaradır. Hədiyyə olaraq təqdim edilmək üçün alınan qızıl zinət əşyaları bu dövrdə satışların artımında mühüm rol oynayır. Bu tendensiyalar qızıl bazarının alıcı davranışlarında mövsümi amillərin təsirini göstərir.
– Son illərə nəzər saldıqda Azərbaycanın qızıl ixracı necə dəyişib? Bu sahədə artım varmı?
– Son illərin statistikası Azərbaycanın qızıl ixracında davamlı artım müşahidə edildiyini göstərir. Son illər ərzində bu sahədə əhəmiyyətli irəliləyişlər hiss olunur. İxracın artması, bir tərəfdən, ölkədə qızıl hasilatı və emal texnologiyalarının inkişafı, digər tərəfdən isə sahibkarlıq mühitinin güclənməsi ilə bağlıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda sahibkarlar ordusunun formalaşması, xüsusən də qızıl sənayesində, ixrac prosesinə böyük töhfə verir. Sahibkarlara verilən dövlət dəstəyi, bazarlara çıxış imkanları bu inkişafın əsasını təşkil edir.
– Zərgərlər Assosiasiyasının növbəti il üçün fəaliyyət proqramı nədir?
– Əsas diqqət ölkənin zəngin zərgərlik ənənələrini qoruyub saxlamaq, bu irsi gələcək nəsillərə ötürmək və Azərbaycan məhsullarını beynəlxalq bazarlarda tanıtılmasıdır. Bundan əlavə, beynəlxalq bazarlara çıxış və istehsal proseslərinin təkmilləşdirilməsi mövzusunda təlimlərin təşkili planlaşdırılır. Beynəlxalq sərgilərdə sahibkarların, milli brendlərin iştirakının təşkili də prioritet məsələlərdəndir. Azərbaycanın zərgərlik məhsullarının dünya bazarlarında tanınması üçün milli brendin inkişafı istiqamətində işlərin aparılması vacibdir. Zərgərlər Assosiasiyası bu fəaliyyətlərin həyata keçirilməsi ilə yalnız zərgərlik sənayesinin iqtisadi tərəfini deyil, həm də mədəni irsin qorunub saxlanmasını təmin etməyi hədəfləyir.
– Qiymətli metallar və qiymətli daşlar” üzrə standartlaşdırma texniki komitəsi fəaliyyət göstərir. Bəs, komitənin fəaliyyətinin hazırkı vəziyyəti necədir?
– Azərbaycanın qiymətli metallar və daşlar sahəsində standartlarının təkmilləşdirilməsi məqsədilə “Qiymətli Metallar və Qiymətli Daşlar” standartlaşdırma üzrə Texniki Komitə artıq dörd ildir ki, uğurla fəaliyyət göstərir. Bu komitə İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətinin tabeliyində Azərbaycan Standartlaşdırma İnstitutu tərəfindən təsis edilmişdir. Dördillik fəaliyyəti ərzində Komitə 16 dövlət standartını qəbul edərək ölkənin qiymətli metallar və qiymətli daşlar sənayesində vacib rol oynayır. Bu standartların hazırlanmasında beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq, qabaqcıl ölkələrin standartları nümunə kimi götürülmüşdür. Qəbul olunan sənədlər qızıl, gümüş və digər qiymətli metalların tərkibi, keyfiyyət xüsusiyyətləri və hazırlanma prosesini əhatə edir. Xüsusilə bu il Türkiyənin zərgərlik sahəsində tətbiq olunan üç yeni standartın qəbul edilməsini qeyd etmək olar. Həmin standartlar artıq nəşr olunaraq istifadəyə verilib. Bu sənədlər qiymətli metalların tərkibinin müəyyən edilməsi, hazırlanma prosesləri və sənaye üçün texnoloji tələblər haqqında mühüm məlumatları özündə əks etdirir. İrəlidə isə Komitənin qarşısında daha geniş vəzifələr durur: milli standartların beynəlxalq standartlara daha sıx uyğunlaşdırılması və innovativ texnologiyaların tətbiqinə uyğun yeni standartların qəbul edilməsi.