Dövlət Vergi Xidmətinin vətəndaşlardan xəbərsiz onlara vergi borcu hesablaması məsələsinə dəfələrlə toxunmuşuq. Son məqaləmiz banklardan dollar aldığına görə vergiyə cəlb olunan Gəncə şəhər sakini Vüqar Şəmmədovun başına gələnlərdən bəhs edirdi.

Problemini İndex.az ilə bölüşən vətəndaş 2020-ci ildə evində illərlə qəpik-qəpik topladığı pulu bankda xarici valyutaya çevirməsinin ona baha başa oturduğunu demişdi. 2020-ci ildə ölkədə dollarla bağlı ajiotaj yarananda V.Şəmmədov uzun illər toplayıb evində saxladığı vəsaitləri xarici valyutaya dəyişib. Bir müddət sonra onun adına VÖEN açıldığı və vergi borcunun yarandığı məlum olub. Sahibkar kimi qeydiyyata alındıqdan sonra V.Şəmmədova 4000 manata yaxın vergi borcu hesablanıb. Buna etiraz edən vətəndaşın bütün aidiyyatı dövlət qurumlarına müraciətləri də cavabsız qalıb. Məhkəmə isə özünün iştirakı olmadan keçirilib və borcun ödənilməsi ilə bağlı qərar verilib.

Bu dəfə mövzunu vergi mütəxəssisi ilə davam etdiririk. Vergi Məcəlləsinin valyutadəyişmə əməliyyatının vergiyə cəlb edilməsi ilə bağlı normalarını İndex.az-a təhlil edən vergi konsultantı Nahid Tağıyev hansı hallarda vətəndaşın gəlirlərinin vergiyə cəlb olunduğunu aydınlaşdırıb:

“Vergi Məcəlləsinin 13.2.12-ci maddəsinə əsasən, xarici valyuta əməliyyatları üzrə artan məzənnə fərqi satışdankənar gəlir hesab edilir. Məcəllənin 69.1-ci maddəsində isə göstərilir ki, xarici valyuta ilə aparılan və vergiyə cəlb etməyə aid olan hər hansı əməliyyat onun həyata keçirildiyi gün Mərkəzi Bankın rəsmi mübadilə məzənnəsi ilə manatla hesablanır.

69.2-ci maddəsinə əsasən xarici valyuta ilə aparılan və vergiyə cəlb etməyə aid olan əməliyyatlar üzrə yaranan məzənnə fərqi əməliyyatın həyata keçirildiyi günlə malların (işlərin, xidmətlərin) dəyərinin ödənildiyi günə olan məzənnə arasındakı fərqlə müəyyən edilir. Hesabat ilinin sonuna xarici valyutada alınmış və təqdim edilmiş mallar (işlər və xidmətlər) üzrə yaranan debitor və kreditor borcları üzrə məzənnə fərqi Mərkəzi Bankın elan etdiyi məzənnə ilə qiymətləndirilməklə gəlirə və ya zərərə aid edilir. Vergi ödəyicisinin xarici valyutada olan pul vəsaitləri təqvim ilinin sonu vəziyyətinə Mərkəzi Bankın elan etdiyi rəsmi məzənnə ilə hesablanmaqla müəyyən edilir”.

N.Tağıyev sadalanan normalardan aşağıdakı nəticələrin əldə edildiyini vurğulayıb:

1. Vergi ödəyicisi tərəfindən xarici valyuta ilə hər hansı malın təqdim edildiyi (işlərin görüldüyü, xidmətlərin göstərildiyi) günlə malın, işin və xidmətin dəyərinin ödənildiyi gün arasında hər hansı müsbət məzənnə fərqi vergi ödəyicisinin gəliri hesab edilir.

2. Vergi ödəyicisinin xarici valyutada debitor ve kreditor borclarının yarandığı (və ya ilin əvvəlinə olan) tarixlə ilin sonuna olan tarix arasında hər hansı müsbət məzənnə fərqi vergi ödəyicisinin gəliri hesab edilir.

3. Vergi ödəyicisinin kassa və ya bank hesabında xarici valyutada olan pul vəsaiti üzrə ilin əvvəlinə olan məzənnə ilə ilin sonuna olan məzənnə arasında yaranan müsbət fərq vergi ödəyicisinin gəliri hesab edilir.

4. Məzənnə fərqi Mərkəzi Bankın elan etdiyi rəsmi məzənnə ilə hesablanır.

5. Yuxarıda qeyd olunan müsbət məzənnə fərqi satışdankənar gəlir hesab edilməklə vergi ödəyicisinin seçdiyi vergi növünə uyğun olaraq vergiyə cəlb edilir.

Göstərilənlərdən aydın olur ki, valyutadəyişmə əməliyyatı o halda vergitutulan əməliyyat hesab edilir ki, həmin əməliyyat nəticəsində müsbət məzənnə fərqi yaranmış olsun. Bu zaman əldə olunan gəlir sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlir qismində vergi ödəyicisinin seçimindən asılı olaraq sadələşdirilmiş vergi, ƏDV və ya gəlir (mənfəət) vergisinə cəlb edilir.

Azərbaycanda ABŞ dolları üzrə müsbət məzənnə fərqinin (devalvasiya) ən son 2015-ci ildə olduğunu xatırladan N.Tağıyev vergi orqanlarının yuxarıda qeyd olunan qanunvericilik normalarını heçə sayaraq hər hansı müsbət məzənnə fərqi yaranmadığı halda, şəxslər tərəfindən 2019-2020-ci illər ərzində aparılmış valyuta dəyişmə əməliyyatını vergitutma obyekti kimi qəbul edərək vergiyə cəlb etdiyini bildirib:

“Aparılan hesablamanı əsaslandırmaq üçün vergi orqanının gətirdiyi dəlillərdən biri də belədir - "vergi ödəyicisi həmin pul vəsaitinin əldə edilməsi mənbəyini sübuta yetirə bilmədiyindən, həmin əməliyyat qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlir kimi qiymətləndirilir". Bu dəlilə münasibətdə bildirim ki, hər hansı hesablama üzrə sübut etmək öhdəliyi vergi ödəyicisinin deyil, vergi orqanının üzərinə düşür. Belə ki, Vergi Məcəlləsinin 53.3-cü maddəsinə əsasən vergi ödəyicisi vergi qanunvericiliyinin pozulmasında özünün təqsirsiz olmasını sübut etməyə borclu deyildir. Həmin maddənin ikinci paraqrafına əsasən Vergi qanunvericiliyinin pozulması faktını təsdiq edən halların və vergi ödəyicisinin təqsirinin sübut edilməsi vergi orqanlarının üzərinə qoyulur. Həmin maddənin üçüncü paraqrafına əsasən vergi qanunvericiliyinin pozulmasında vergi ödəyicisinin təqsirinin olmasında aradan qaldırılmaz şübhələr olduqda, onlar vergi ödəyicisinin xeyrinə şərh olunur”.

N.Tağıyev vurğulayıb ki, vergi orqanları hesablamaları mötəbər sübutlarla aparmalıdır: “Göstərilən normalardan əldə olunan nəticə odur ki, vergi orqanları valyuta dəyişmə əməliyyatına məruz qalmiş pul vəsaitinin vergi ödəyicisinin hər hansı şəxsdən aldığı borc və ya illərlə topladığı vəsait deyil, məhz sahibkarlıq və ya qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə olunaraq vergidən yayındırılmış məbləğ olduğunu sübuta yetirdikdən sonra, həmin pul vəsaitini vergitutma obyekti kimi qiymətləndirə bilər. Başqa sözlə desək, vergi orqanı hesablamanı ehtimal əsasında deyil, mötəbər, mənbəyi bəlli sübutlar əsasında aparmalıdır”.