Kəmalə Alıyeva
İstanbul, 23 aprel 2025-ci il tarixində günorta saatlarında Silivri sahillərində 6,2 bal gücündə zəlzələ ilə sarsıldı. Fəlakət və Fövqəladə Hallar İdarəsi Başçılığı, zəlzələnin Mərmərə dənizində 6,9 km dərinlikdə baş verdiyini açıqladı.
İndex.az xəbər verir ki, zəlzələ bütün şəhərdə çaxnaşma yaratdı və 150-dən çox insan hündürlükdən tullanaraq və ya yıxılaraq xəsarət aldı. Avropa tərəfində Böyükçekmeceyə qədər uzanan xətt boyunca onlarla artçı təkan qeydə alınıb və episentrə yaxın yaşayış məntəqələrində qısamüddətli rabitə kəsilib.
Bu böyüklükdə zəlzələnin nə demək olduğunu başa düşmək üçün seysmik enerjini daha tanış miqyasla müqayisə etmək lazımdır. Seysmologiyada zəlzələlərin enerjisi “log₁₀ E = 1,5 M + 4,8” düsturu ilə hesablanır. Düsturdakı M zəlzələnin momentinin böyüklüyünü, E isə joul ilə ayrılan enerjini göstərir.
Bu düstur İstanbulu sarsıdan 6,2 bal gücündə zəlzələyə tətbiq edildikdə, ayrılan enerji 1,3 × 10¹⁴ joul olur. Bu rəqəmin daha anlaşıqlı olması üçün 1 ton TNT-nin 4.184 × 10⁹ joul enerji istehsal etdiyi məlumatı ilə qiymətləndirdiyimiz zaman Silivri zəlzələsinin təxminən 30 kiloton TNT-yə bərabər enerji buraxdığını söyləyə bilərik.
Qeyd edək ki, 1945-ci ildə ABŞ tərəfindən Yaponiyanın Xirosimaya atdığı “Kiçik Oğlan” atom bombasının orta gücü 15 kiloton idi. Yəni İstanbulu silkələyən zəlzələdə ayrılan enerji iki Xirosima bombası qədər güclü idi.
Zəlzələnin maqnitudasının loqarifmik miqyasda ifadə edildiyini xatırlamaq vacibdir. Beləliklə, hər bir tam artım enerjinin təxminən 32 qat artması deməkdir. İki il əvvəl baş vermiş 7,8 bal gücündə Kahramanmaraş zəlzələsini eyni düsturla hesabladığımız zaman 3,0 × 10¹⁶ joul enerjinin sərbəst buraxıldığını görürük. Bu, təxminən 7,6 meqaton TNT-yə bərabərdir. Beləliklə, Kahramanmaraş zəlzələsi İstanbuldakı zəlzələdən 250 dəfə çox enerji buraxıb.
Nüvə partlayışları enerjisinin böyük hissəsini təzyiq dalğaları, istilik və radiasiya şəklində çox kiçik bir ərazidə və çox qısa müddətdə buraxır. Zəlzələlər isə Yer qabığının daha böyük bir sahəsinə və daha uzun müddət ərzində eyni miqdarda enerji buraxır. Elə buna görə də nüvə partlayışı və zəlzələ eyni miqdarda enerjiyə malik olsalar da, çox fərqli məhv modelləri yaradır.
İstanbulda baş verən zəlzələnin iki Xirosima bombasının gücünə malik olmasına baxmayaraq, nisbətən az ziyan vurması zəlzələnin dərinliyi, mərkəz nöqtəsinin dənizdə olması və bina ehtiyatının nisbi dayanıqlılığı ilə izah edilə bilər.