Kəmalə Alıyeva
Xəbər verdiyimiz kimi, 2022-ci il yanvarın 1-dən qarşıdakı 3 ildə kənd təsərrüfatı məhsullarının (yerli və xarici mənşəli) topdan və pərakəndə satışı zamanı ƏDV ticarət əlavəsindən hesablanan verginin məbləği hesab edilir. İlk baxışdan bu, uçotun daha sadələşdirilməsi kimi görünsə də Vergi Məcəlləsinə edilən dəyişikliyinin təcrübədə tətbiqi bir sıra çətinliklərlə müşayət olunur.
Bununla bağlı fikirlərini İndex.az-la bölüşən vergi konsultantı Teymur İslamlı həmin çətinlikləri 2 əsas qrupa bölüb:
“Birincisi, Vergi Məcəlləsinin 13.2.64-cü maddəsindəki “ticarət əlavəsi” anlayışının məsələnin iqtisadi mahiyyətini düzgün əks etdirməməsidir. Qeyd edilən maddədə ticarət əlavəsi – malın ƏDV tətbiq edilmədən pərakəndə satış qiyməti (mallar əvəzsiz təqdim edildiyi və ya barter olunduğu halda bazar qiyməti) ilə malgöndərənə ödənilən alış qiyməti arasındakı fərq kimi əksini tapıb. Göründüyü kimi, maddənin tələbi əsas götürülərsə, malların daşınma xərcləri, idxal malları üzrə gömrük rüsumu, ödənilmiş ƏDV və digər xərclər alış qiyməti müəyyən edilərkən nəzərə alınmır, üstəlik malgöndərənə ödənişin olunması ilə şərtləndirilir. Beləliklə, kənd təsərrüfatı məhsullarının, xüsusən idxal mallarının satışı zamanı ƏDV müəyyən olunarkən ticarət əlavəsi məbləği artmış olur. Fikrimizcə, ticarət əlavəsi müəyyən edilən zaman Vergi Məcəlləsinin 139-cu və 143-cü maddələrinin müddəaları əsas götürülməlidir. Baxmayaraq ki, həmin maddələr mənfəət (gəlir) vergisinin məqsədləri üçündür”.
T.İslamlı digər çətinliyin Vergi Məcəlləsinin 166-cı maddəsinin (ƏDV tutulan əməliyyatların aparıldığı vaxt) tələblərinin tətbiqi ilə bağlı olduğunu bildirib. Məcəllənin 166.1-ci maddəsinə əsasən, vergi tutulan əməliyyatın vaxtı təqdim edilən mallar (işlər və xidmətlər) üçün ödəmənin aparıldığı vaxtdır. Həmçinin, 166.6-cı maddədə göstərilir ki, ödəmə malların (işlərin, xidmətlərin) təqdim edilməsinədək həyata keçirildikdə, vergi tutulan əməliyyatın vaxtı ödəmənin həyata keçirildiyi vaxt sayılır.
Konsultant qeyd edilən maddələrin kənd təsərrüfatı məhsullarının satışına tətbiqi ilə bağlı 2 istiqamətdə qeyri-müəyyənliyin olduğunu deyib:
“Kənd təsərrüfatı məhsullarının topdan və pərakəndə satışı ilə əlaqədar avans ödəməsi alındıqda ƏDV hansı qaydada hesablanmalıdır? Bəzi həmkarlarımız bu zaman avans məbləğinin daxil olduğu ay üzrə verginin hesablanmasını daha sonra isə 163-cü maddədə qeyd edilən qaydada dəqiqləşdirmə üzrə vergi məbləğinin azaldılmasını məqbul hesab etsələr də, həm qeyd edilən maddənin tələbini tam ödəmədiyindən, həm də mütəmadi xarakter daşıdığından, fikrimizcə, çıxış yolu deyil. Digər məsələ, kənd təsərrüfatı məhsullarının topdan və pərakəndə satışı ilə əlaqədar debitor borclar hissə-hissə ödənildikdə ƏDV necə hesablanır? Bununla bağlı isə ödənilmiş məbləğin debitor borclarda xüsusi çəkisinə uyğun verginin hesablanması fikri yaransa da, qanunvericilikdə əks olunmaması baxımından məqbul hesab edilməyə bilər”.
T.İslamlı qeyd edib ki, Vergi Məcəllənin 153-cü maddəsinə əsasən 1 yanvar 2017-ci ildən Azərbaycan Respublikası ərazisində istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının pərakəndə satışı zamanı ƏDV ticarət əlavəsindən hesablanır. Lakin həmin hesablama idxal mallarını əhatə etmədiyindən, habelə pərakəndə ticarətdə, adətən, avans və debitor borc yaranmadığından yuxarıda sadalanan çətinliklər ortaya çıxmırdı:
“Ümid edirəm, bu məsələ ilə bağlı yuxarıda sadaladığım və həmkarlarımızın üzləşdiyi digər çətinliklərin həlli istiqamətində yaxın vaxtlarda zəruri addımlar atılacaq”.