Kəmalə Alıyeva
Şiddətli yağış, ildırım və pəncərədən baxarkən görünən səmanı işıqlandıran işıq şüaları arasında yerdən minlərlə metr hündürlükdə səyahət etmək qorxunc ola bilər. Bu vaxt təyyarəni 1 milyard coul enerji ilə ildırım vura bilər.
Amma sonra təyyarələr heç nə olmamış kimi rahatlıqla təyinat yerinə enə bilirlər. Bəs, minlərlə metr hündürlükdə uçan və belə əlverişsiz hava hadisələrinə bu qədər yaxından məruz qalan təyyarələr necə təhlükəsiz yerə enirlər?
Mövzunun təfərrüatlarına keçməzdən əvvəl şimşək və ildırım arasındakı fərqi izah etməkdə fayda var. İldırım yerlə buludlar arasında baş verən və elektrik potensialını tarazlayan elektrik boşalmasıdır. İldırım, elektrik yüklü bir buludla başqa bir bulud arasında elektrik boşalmasıdır.
İldırımın gərginlik dəyərləri 10-100 milyon volt arasında dəyişsə də, onların temperaturu 40 min dərəcə Selsiyə çata bilir. İşıq sürətinin az qala yarısı sürətlə hərəkət edən ildırımlar Yer kürəsində gündə təxminən 8 milyon dəfə baş verir. Bu statistikaya əlavə olaraq, inkişaf edən aviasiya sənayesinin nəticəsi olaraq hər gün dünya ətrafında uçan minlərlə təyyarəni nəzərə alsaq, bəzən təyyarələrə ildırım vurması qaçınılmaz olur.
Bugünkü texnologiya ilə təyyarələrə ildırım düşməsinin qarşısı hələ alına bilməz, lakin heç bir zərər görmədən ildırımdan qorunmaq olar.
Göydə uçan təyyarələri ildırım kimi böyük zərbələrdən qoruyan sistem əslində çox sadə bir fizika qanununa əsaslanır. Bu qanun 1836-cı ildə fizik Maykl Faradeyin kəşf etdiyi Faraday qəfəsidir. Faraday qəfəsinin əsas prinsipi qapalı keçirici qutunun daxilini xaricdən gələn güclü elektrik təsirlərindən qorumasıdır.
Daha çox qalxma və ya enmə zamanı təyyarələrə dəyən ildırım çaxması nəticəsində yaranan enerji, xarici hissəsi alüminium kimi keçirici materiallarla örtülmüş və Faraday qəfəsi kimi hazırlanmış təyyarənin gövdəsi üzərində paylanır və daha sonra təyyarənin müxtəlif nöqtələrinə bərkidilmiş boşaltma nozziləri vasitəsilə atmosferə qaytarılır. Bu arada içəridəki sərnişinlər çöldən axan bu nəhəng enerjidən təsirlənmədən səyahətlərinə davam edə bilərlər. İldırım təyyarəni ümumiyyətlə burun və ya qanad ucu kimi iti hissələrdən vurur. Çox vaxt, vuruş nöqtəsində sikkə ölçüsündə bir çapıq buraxır. Ümumiyyətlə, onun yaratdığı zərər 1 mm-dən az dərinlikdədir.
İldırım çaxmaları çoxlu sayda baş versə və böyük miqdarda enerji ehtiva etsə də, hava səyahətinə mənfi təsir göstərmə ehtimalı çox aşağıdır. Odur ki, səyahət zamanı bu cür meteoroloji hadisələrlə bağlı qorxulu düşüncələrə qapılmaq və panikaya düşmək səmada bir çox çətin şəraitdə uçmaq üçün nəzərdə tutulmuş ən müasir təyyarələrə və bir çox fövqəladə hallar üçün xüsusi hazırlanmış pilotlara qarşı haqsızlıq olardı.