
Əmlak alqı-satqısında yaşanan qalmaqallar bitmir. Baxmayaraq ki, bir mənzilin bir neçə nəfərə satılması ilə bağlı həbs edilənlər də oldu, ancaq “tikinti dəllarları” bu adətlərindən əl çəkmirlər. Vətəndaşlar bu gün də belə hallar yaşayır, ciddi iktilər və risklərlə üzləşirlər. Həyət evlərinin, digər daşınmaz əmlakların satışında isə etibarnamə və ya sərəncamla satışlar həyata keçirilir ki, burada da böyük risklər mövcuddur. Həmin şəxslər bir müddət sonra əmlaksız qala bilərlər.
Bu problemin bir səbəbi əmlaklara çıxarışların (kupça) alınmasındakı bürokratik əngəllərdirsə, digər səbəbi vətəndaşların bu sahədə maariflənmə səviyyəsinin çox aşağı olması ilə bağlıdır. Bəs bu risklərdən sığortalanmaq üçün nə edə bilərlər?
İndex.az-ın bu və digər suallarına hüquqşünas Əkrəm Həsənov cavab verib. Onun sözlərinə görə, daşınar və daşınmaz əmlakların alınmasında qeydiyyat sənədləri vacibdir:
“İnsanlar bilməlidir ki, qeydiyyatı olan daşınmaz əmlaklar – torpaq, bina, mənzil və s. eləcə də daşınar əmlak olan avtomobilləri yalnız qeydiyyat sənədi ilə əldə etmək lazımdır. Başqa sözlə, daşınmaz əmlakların çıxarışı olmalıdır. Avtomobili isə qeydiyyat şəhadətnaməsi, yəni, “texpasport”la almaq lazımdır. Etibarnamə, sərəncamla, yaxud yeni tikilən binada müqavilə ilə əmlak almaq böyük bir təhlükədir. Təcrübədə də belə hallarla tez-tez rastlaşırıq. Etibarnamə ilə ümumiyyətlə heç nəyi almaq olmaz. Bu, alqı-satqı deyil. Sadəcə həmin əmlakın sahibi, mülkiyyətçisi etibarnamə verir ki, digər şəxs onun əmlakını idarə etsin. İstədiyi vaxt etibarnaməni ləğv edə bilər. Dünyasını dəyişsə, sənəd qüvvədən düşəcək. Belə əmlak almaq olmaz”.
Hüquqşünas çıxarışı olmayan daşınmaz əmlakları almamağı tövsiyə edib. Əks halda, ciddi risklərlə üz-üzə qalacaqlarını bildirib:
“Minlərlə problem olur. Eyni əmlakı bir neçə nəfərə satırlar, yaxud bu gün çıxarışsız aldığınız əmlak sabah dövlət ehtiyacları üçün sökürlərsə, sizə heç nə düşməyəcək. Mən demirəm ki, bütün hallarda belə olur, amma risk böyükdü. Amma bu hadisə baş verərsə, həmin vətəndaşa heç kim və heç nə kömək etmir. Çıxarışı olmayan əmlakı müxtəlif adamlara sata, girov qoyub kredit götürə bilərlər. Vətəndaşın da bu barədə məlumatı olmur”.
Qeyd edək ki, eyni mənzillərin bir neçə nəfərə satılması daha çox yeni tikilən binalarda baş verir. Mülki Məcəllənin 144-1.3-cü maddəsində göstərilib ki, mülkiyyətindəki torpaq sahəsində tərkib hissələrdən ibarət binanın tikintisinə icazə almış şəxs bölünmə planına əsasən yaranan paylara və tikintisi başa çatmayan binanın həmin paylara bağlı olan tərkib hissələrinə bölünmə nəticəsində yaranan payların hər birinə mülkiyyət hüququ daşınmaz əmlakın dövlət reyestrində qeydə alındıqdan sonra sərəncam verə bilər. Başqa sözlə, binanı tikən şirkət və ya MTK öncə binanın yerləşdiyi torpağa və tikəcəyi mənzillərə ikin qeydiyyatla bağlı çıxarış almalıdır. Yalnız bundan sonra həmin mənzillər satıla bilər. Lakin vətəndaşlar bundan məlumatsız olduğu üçün tikinti şirkətləri fürsətdən yararlanaraq onları aldadırlar.
Ə.Həsənov deyib ki, vətəndaşlar indiki qaydada müqavilə ilə mənizlləri alır deyə tikinti şirkətləri, MKT-lar qanuni yolla getmirlər: “Onlar artıq xərc çəkib bu çıxarışları almaq istəmirlər. Vətəndaşlar da bunu tələb etmirlər deyə sonda ciiddi risklərlə üzləşirlər. Bundan sığortalanmağın yeganə yolu isə ancaq çıxarışların tələb olunmasıdır. Mənzil çıxarışla satılarsa, onu bir neçə adama satmaq mümkün olmayacaq”.
Mövzuya “MBA Group” konsaltinq şirkətinin rəhbəri Nüsrət İbrahimov da münasibət bildirib. Bu cür risklərin aradan qaldırılması yollarından bir kimi Prezidentin imzaladığı “Fiziki şəxs olan istehlakçılar tərəfindən Azərbaycan Respublikasının ərazisində bina tikintisi fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslərdən nağdsız qaydada alınmış yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrinə görə ödənilmiş əlavə dəyər vergisinin qaytarılması Şərtləri və Qaydası”nın təsdiq edilməsi haqqında fərmanı olduğunu deyib:
“Həmin fərmanda göstərilir ki, tikinti şirkətlərindən istehlakçılar mənzil və ya qeyri-yaşayış sahəsi alarkən alqı-satqı rəsmi qaydada aparılarsa, ödənişlər bank vasitəsilə həyata keçirilərsə və maliyyə sənədləri reyestrə düşürsə, bu halda ödənilən ƏDV-nin 30%-ni alıcıya geri qaytarılır. Bu da son nəticədə həm tikinti şirkətində həm də tikinti şirkəti ilə istehlakçı arasında aparılan alqı-satqı əməliyyatlarının şəffaflığına gətirib çıxarır. Çünki ödənişlər bank vasitəsilə aparılırsa, deməli müvafiq reyestrə düşür və şəffaflıq təmin olunur. Bu halda vətəndaşın əlində müfaviq dövlət qurumlarının sənədi varsa, mənzilin və ya obyektin bir neçə vətəndaşa satılması riski aradan qaldırılır”.
N.İbrahimovun fikrincə, həmin fərman işə düşdükdən sonra bu risklər aradan qaldırılacaq.